سردرد

بسيار نادر است كه كسى در طول زندگى خود دچار سردرد نشود. مطابق نظر سازمان ملى سردرد، در حدود 90 درصد سردردها به عنوان گرفتگى عضلانى يا سردردهاى عصبى تقسيم بندى مى‏شوند.
 

خيلى از افراد، آن را ناشى از كار، دعواها و صورت حساب‏ها مى‏دانند.
 

درد معمولا به صورت عمومى در كل سر پخش مى‏شود. ممكن است احساس درد گنگ و يا گرفتگى و سفتى و شايد احساس حواس پرتى بكنيد. بسيارى از مردم اين طور توصيف مى‏كنند كه انگار باندى دور سرمان پيچيده شده است. البته مطمئن نيستيم كه انقباض عضلانى، هميشه علت واقعى سردردهاى عصبى است.
دكتر جول ساپر از دانشگاه ميشيگان مى‏گويد: بعضى از افراد طبيعت بدن‏شان طورى است كه به سردرد تمايل دارند. هر شخص كه تحت استرس قرار بگيرد لزوما سردرد نمى‏گيرد. سردرد براى اين افراد يك بيمارى مزمن مى‏باشد. به علاوه 16 تا 18 ميليون نفر دچار ميگرن هستند كه از سردردهاى عصبى هم مشهورتر است.
ميگرن جزء سردردهاى عروقى است و اغلب زنان را درگير مى‏كند. 70 درصد ميگرنى‏ها، زن هستند. ميگرن واقعا فلج كننده است، بنابراين افراد ميگرنى حدود 157 ميليون روز كارى را در سال از دست مى‏دهند. در حالت معمول ميگرن يك درد نبض‏دار يك طرفه شديد مى‏باشد )در 40 درصد موارد، مى‏تواند دو طرفه باشد( و اغلب همراه تهوع و استفراغ و شايد گيجى و لرزش بدن است. بعضى از مردم حتى دچار علايم قبل از ميگرن نيز مى‏شوند مثل تارى ديد، تصاوير بينايى شناور و بى‏حسى در دست و پا.
هيچ آزمايشى وجود ندارد كه مشخص كند شما ميگرن داريد يا دچار سردرد عصبى شده‏ايد. تشخيص غالبا بر پايه تاريخچه‏ى بيمارى است.
بدون توجه به اسمى كه روى سردردتان گذاشته‏ايد، عصبى، ميگرن و يا انواع ديگر، شما بهترين كسى هستيد كه مى‏توانيد بفهميد كه چه عادات و فاكتورهايى منجر به سردرد شما مى‏شود. مى‏بايستى هر كارى كه از دست‏تان برمى‏آيد انجام دهيد تا سردردتان را درمان كنيد. بنابراين براى كنترل بهتر سردردتان نكات ذيل را بخوانيد:

دو تا بخوريد نه ده تا.
 

براى درمان سردرد عصبى‏اى كه يك يا دو بار در هر ماه رخ مى‏دهد از آسپيرين يا يكى از داروهاى ضد التهاب مناسب استفاده كنيد. اما بايد بدانيد كه استفاده بيش از حد از اين داروها باعث ايجاد درد بيشتر مى‏شود همانند كهير كه هر قدر آن را بيشتر بخارانيم، بيشتر مى‏خارد.

معطل نكنيد.
 

اگر قصد داريد براى سردردتان آسپيرين مصرف كنيد، هر چه سريع‏تر اين كار را بكنيد، يعنى در ابتداى سردرد؛ در غير اين صورت زياد مؤثر نمى‏باشد.

ورزش كنيد.
 

ورزش براى جلوگيرى از سردرد، مفيد است. با اين كار شما استرس خود را آزاد مى‏كنيد.

در طول سردرد، ورزش كنيد.
 

اگر سردردتان شديد نسبت، احتمالا اين كار، حال شما را بهتر خواهد كرد؛ دكتر سول باخ مى‏گويد: اگر سردرد عصبى ملايمى داريد، فكر مى‏كنم احتمالا با ورزش مى‏توانيد آن را درمان كنيد.

در سردرد شديد، ورزش نكنيد.
 

اگر سردرد ميگرنى داريد، ورزش كردن تنها باعث آسيب بيشتر به سرتان مى‏شود.

بخوابيد.
 

خيلى از مردم با خوابيدن، سردرد خود را از بين مى‏برند.

اما بيش از حد نخوابيد.
 

از خوابيدن بيش از حد در تعطيلات آخر هفته پرهيز كنيد زيرا احتمال اينكه با سردرد بلند شويد زياد است.

چرت نزنيد.
 

چرت زدن مى‏تواند باعث ايجاد سردرد شود.

صاف بخوابيد.
 

خوابيدن در وضعيت غلط و حتى بر روى شكم، باعث انقباض ماهيچه‏هاى گردنى و تحريك سردرد مى‏شود. خوابيدن به پشت، براى شما مفيد و مناسب است.

صاف بايستيد، صاف بخوابيد.
 

همين قانون در اين جا صادق است، از تكيه دادن و قرار دادن سرتان به يك طرف خوددارى كنيد.

سرما درمانى
 

بعضى از مردم با ايجاد سرما بر روى پيشانى و گردن خود، احساس خوبى پيدا مى‏كنند.

گرما درمانى كنيد.
 

اما بعضى‏ها با سشوار زدن يا قرار گرفتن گرما بر روى گردن و پيشانى‏شان احساس راحتى مى‏كنند.

نفس عميق بكشيد.
 

تنفس عميق، يك عمل تسكين دهنده‏ى مؤثر است. اگر شكم‏تان بيشتر از سينه حركت كرد بدانيد اين كار را درست انجام داده‏ايد.

بدن خود را بررسى كنيد.
 

دكتر شفتل مى‏گويد: علايمى كه در بدن باعث تنش و عصبى شدن، مى‏شوند و سردرد را القا مى‏كنند، كشف كنيد، همانند فشردن دندان‏ها به هم، گره كردن مشت‏ها و قوز كردن شانه‏ها.

از دست‏هاى‏تان استفاده كنيد.
 

ماساژ و فشار درمانى كمك كننده هستند. دو نقطه‏اى را كه براى فشار درمانى به كار مى‏آيد، بشناسيد: اول، شبكه محيطى بين انگشت شست و انگشت كنارى‏اش )آن قدر فشار دهيد تا احساس درد كنيد( و ديگرى زير برجستگى استخوانى پشت گردن.

هدبند ببنديد.
 

اين كار قديمى را معمولا مادربزرگ‏ها انجام مى‏دادند يعنى هنگامى كه سرشان درد مى‏گرفت، دستمال مى‏بستند، اين كار باعث كاهش جريان خون به كاسه‏ى سر و در نتيجه كاهش درد نبض‏دار و شديد مى‏شود. حتما شنيده‏ايد كه مى‏گويند سرى كه درد نمى‏كند دستمال نمى‏بندند يعنى سرى كه درد كند بايد دستمال ببنديد.

از ادكلون استفاده نكنيد.
 

بعضى از عطرهاى قوى باعث ميگرن مى‏شوند.

آرام باشيد.
 

چه باور كنيد چه باور نكنيد اگر سردرد نداشته باشيد و يك عمل جنسى را شروع كنيد، ممكن است در طول آن، دچار سردرد شويد، اين، يك نوع سردرد فعاليتى است و بيشتر در افراد ميگرنى شايع است تا افراد دچار سردردهاى عصبى؛ و نام آن سردرد مقاربتى است.

دنبال جاى خلوت باشيد.
 

سر و صداى زياد يك عامل محرك اصلى براى سردرد مى‏باشد.

چشمان خود را محافظت كنيد.
 

نور روشن نظير نور خورشيد، نور لامپ فلوئورسان، تلويزيون و ويدئو مى‏تواند باعث خستگى چشم و در نهايت سردرد شود. استفاده از عينك دودى در صورت خارج شدن از خانه، فكر خوبى است. اگر داخل خانه كار مى‏كنيد، هنگام استفاده از كامپيوتر به چشم‏ها استراحت بدهيد و يا از عينك‏هاى مخصوص استفاده كنيد.

مراقب مصرف كافئين باشيد.
 

اگر هر روز به اندازه‏ى كافى كافئين مصرف نكنيد، رگ‏هاى خونى گشاد مى‏شوند و احتمالا باعث ايجاد سردرد در شما مى‏شوند؛ همچنين كافئين زياد نيز ايجاد سردرد مى‏كند، بنابراين مصرف كافئين خود را به دو فنجان قهوه در روز محدود كنيد.

آدامس نجويد.
 

حركات پى در پى جويدنى باعث سفت شدن عضلات و ايجاد سردرد عصبى مى‏شود.

مصرف نمك را كم كنيد.
 

مصرف نمك زياد باعث تحريك ميگرن در بعضى افراد مى‏شود.

به موقع غذا بخوريد.
 

نخوردن وعده‏هاى اصلى غذا و به تأخير انداختن آن از دو راه باعث سردرد مى‏شود: نخوردن غذا باعث تحريك و انقباض عضلات مى‏شود و افت قند خون به علت كمبود غذا، رگ‏هاى خونى مغز را تنگ مى‏كند. هنگامى كه دوباره غذا مى‏خوريد، رگ‏ها گشاد و باعث سردرد مى‏شوند.

غذاهاى خطرناك را بشناسيد.
 

براى بعضى افراد، شير يك غذاى مضر است. اما غذاهاى ديگرى هم وجود دارند كه مسؤول ايجاد سردرد هستند.

به شكلات، بگوييد نه.
 

هى! به هر حال اين ماده چاق كننده است. همچنين حاوى تيرامين كه ماده مشكوك اصلى در ايجاد سردرد است. خبر خوب اين است كه خيلى از مردم پس از مدتى به آن عادت مى‏كنند به نظر مى‏رسد بدن آنها در برابر اين ماده تحمل پيدا مى‏كند.

ميوه‏هاى مغزدار نخوريد.
 

خوردن بادام، پسته و پنير كهنه را كه حاوى تيرامين هستند، كاهش دهيد.

سيگار نكشيد، مخصوصا در هنگام رانندگى
 

شما نبايد سيگار بكشيد. اما سيگار كشيدن در ماشينى كه شيشه‏هايش بسته است باعث افزايش دو برابر منوكسيدكربن مى‏شود و به نظر مى‏رسد اين گاز روى گردش خون مغز اثر منفى دارد.

بستنى نخوريد.
 

شايد به ياد داشته باشيد كه يك بار، يك تكه بزرگ بستنى را يك دفعه خورديد و چند لحظه بعد، سردرد شديدى در سرتان ايجاد شد.
بستنى را آرام آرام بخوريد تا سقف دهان‏تان به تدريج سرد شود نه اينكه يك شوك سرمايى آنى دريافت كند.

همگام با شرايط پيش رويد.
 

دكتر دياموند مى‏گويد: ما سردردها را بيشتر در نسل جوان مى‏بينيم چرا كه آن‏ها تحت استرس بيشترى هستند. سعى مى‏كنند زندگى بهترى داشته باشند و از خانواده خود حمايت كنند. خيلى مهم است كه ما زياد از حد كار نكنيم و انتظارات خود را پايين بياوريم، هم در مورد خودمان و هم در مورد ديگران تا به خود آسيب وارد نكنيم.

با رويا پردازى، به خود آرامش دهيد.
 

تصور كنيد كه فيبرهاى عضلانى گردن و سر شما همگى گرفته‏اند. سپس در خيال‏تان كم‏كم آن‏ها را آزاد كنيد و حالت تسكين به خود بدهيد.

شوخ طبع باشيد.
 

اگر زندگى را زياد جدى بگيريد، افراد اطرافتان را طورى مى‏بينيد كه انگار همگى صورت‏هاى‏شان گرفته و مچاله شده است؛ پس كمى بيشتر شوخى كنيد.

در ارتفاعات بالا، ويتامين C و آسپيرين مصرف كنيد.
 

ارتفاع زياد، باعث تحريك سردرد مى‏شود. اما مصرف ويتامين C و آسپيرين مى‏تواند به تطابق شما با محيط كمك كند.
دكتر سولومن توصيه مى‏كند كه روز قبل از مسافرت 3000 تا 5000 ميلى‏گرم ويتامين C مصرف كنيد. همچنين روزانه دو قرص آسپيرين مصرف كنيد. تاريخ شروع مصرف، روز قبل از مسافرت است اما قبل از مصرف با پزشك خود مشورت كنيد، مصرف زياد هرگونه ويتامين منوط به اجازه پزشك مى‏باشد.

به صورت خود ورزش دهيد.
 

موارد مورد نياز يك صورت زيبا و يك آينه مى‏باشد و حالا شما آماده انجام كارهايى هستيد كه بايد درباره زيبايى صورت و سر خود انجام دهيد. ورزش مى‏تواند باعث شل شدن عضلات صورت و كاسه‏ى سر شود و كنترل هوشمندانه روى عضلات صورت را به ما بياموزد بنابراين شما مى‏توانيد با رؤيت اولين علايم سردرد وارد عمل شويد.

در اينجا يازده نرمش براى عضلات صورت آورده‏ايم:
 

- ابروها را بالا ببريد و دوباره برگردانيد. ابروها را سريع بالا ببريد. سپس ابروها را شل كرده و بگذاريد پايين بيايند.
- ابروى راست‏تان را بالا بياوريد و دوباره برگردانيد. اين حركت كمى سخت است؛ در ابتدا، ابروى ديگرتان را نگه داريد و سپس ابروى راست را حركت دهيد.
- ابروى چپ را بالا و پايين ببريد.
- دو چشم‏تان را در هم بكشيد و آزاد كنيد. سريع اين كار را انجام دهيد. مدت كوتاهى نگه داريد. سپس ول كنيد.
- چشم راست‏تان را درهم بكشيد و آزاد كنيد. طرف راست صورت‏تان را آن قدر به هم فشار دهيد، مچاله كنيد تا گوشه‏ى لب‏تان بالا برود.
- چشم چپ‏تان را در هم بكشيد و رها كنيد.
- به شدت اخم كنيد و سپس آزاد كنيد، ابروها را به طرف پايين و سمت پل بينى بكشيد.
- خميازه عميق بكشيد و سپس دهان‏تان را ببنديد. دهان‏تان را با پايين آوردن فك‏تان به آرامى باز كنيد سپس به آرامى ببنديد.
- فك‏تان را باز كنيد. به طرف چپ و راست حركت دهيد. دهان‏تان را به آرامى باز كنيد و فك را از راست به چپ و سپس از چپ به راست بلغزانيد.
- به بينى چروك بيندازيد. بينى را بالا بكشيد. مثل زمانى كه بينى‏تان گرفته است.
- شكلك دربياوريد مثل زمانى كه بچه بوديد و نگران نباشيد شكل‏تان همان‏طور نمى‏ماند!

هشدار پزشكى
 

چه وقت سردرد نشانه‏ى مشكل جدى است؟
 

دكتر سيمور دياموند مى‏گويد: به طور معمول، انسان‏ها دچار سردرد عصبى مى‏شوند. ولى بعضى وقت‏ها علايم هشدار دهنده‏اى وجود دارد كه نشانه‏ى بيمارى جدى است. اين‏ها خطوط قرمز هستند:
- شما بالاى 40 سال سن داريد و قبلا سردرد عود كننده نداشته‏ايد.
- محل سردرد شما تغيير مى‏كند.
- سردرد شما شديدتر مى‏شود.
- سردرد به دفعات بيشترى شما را گرفتار مى‏كند.
- سردرد شما الگوى خاصى ندارد و به نظر نمى‏آيد عامل خاصى باعث تحريك آن شود.
- سردرد باعث به هم خوردن نظم زندگى‏تان شده و چندين بار نتوانستيد به سر كار برويد.
- سردرد شما با علايم عصبى، بى‏حسى، گيجى، تارى ديد و از دست دادن حافظه همراه است.
- سردرد شما همراه با ديگر مشكلات پزشكى و درد مى‏باشد.
اگر شما اين علايم را داريد به پزشك‏تان مراجعه كنيد.

سردرد خوشه‏اى خيلى زجرآور است.
 

متأسفانه سردردهاى خوشه‏اى تمايل زيادى به بازگشت دارند حتى بعد از دوره‏هاى طولانى فروكش. اين سردردهاى حدود يك ميليون نفر را مبتلا كرده‏اند كه 90 درصد مذكر هستند اين سردرد درد شديدى در ناحيه اطراف و زير چشم به وجود مى‏آورد.
حملات خوشه‏اى مى‏تواند هفته‏ها و حتى ماه‏ها ادامه داشته باشد، علت آن ناشناخته است اما احتمالا دلايل هورمونى يا ژنتيكى دارد. هورمون مردانه تستوسترون يكى از احتمالات ممكن در ايجاد اين نوع سردردهاست. در همين حال پزشكان عقيده دارند كه ما هنوز كاملا نفهميده‏ايم كه چرا مردانى كه زياد سيگار مى‏كشند دچار اين سردردها مى‏شوند.
بنابراين سيگار را ترك كنيد و يا لااقل آن را به شدت كاهش دهيد. همچنين چرت نزنيد زيرا ممكن است در هنگام بيدارى از چرت، دوباره دچار سردرد شويد.
منبع : دايرة المعارف پزشك خانواده ،گروه مولفان انستیتوسلامتی آمریکا

پي‌نوشت‌ها:
 

* انتشارات سپهر اندیشه - 1387